کاخ اردشیر بابکان

کاخ اردشیر بابکان، نخستین کاخ گنبددار ایرانی هر روز با مشکل جدیدی مواجه می شود. یک روز پوشش گیاهی و درختانش را در آتش می سوزانند. روزی دیگر در حریم درجه یک آن ساخت و ساز می کنند. بالاخره کاخ، روزگار غم باری را می گذراند.

سیاوش آریا پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران در گفت‌وگو با تابناک فارس افزود: از جاده آسفالت‌های که یک تا دو دهه پیش با زیر پا گذاشتن قانون‌های میراث فرهنگی در کنار این یادگار بسیار ارزشمند ملی کشیده شده تا خاک سپاری مردگان در عرصه آن تنها بخش هایی از مشکلات این اثر تاریخی است.

این کُنشگر میراث فرهنگی و گردشگری ادامه داد: اگر چه هر از چند گاهی مدیران و مسوولان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز، در واکنش به این اعتراضات پاسخ های امیدوارکننده ای می دهند اما وضعیت همانگونه است و تغییری نمی کند.

آریا بیان کرد: با پیگیری ها و آگاهی رسانی های من در خبرگزاری ها و روزنامه ها در سال های گذشته، مدیران ارشد میراث فرهنگی، پیمان همکاری و پیشگیری از این خاک سپاری ها را دادند.

و حتی جانشین (معاون) میراث فرهنگی کشور برای بازدید میدانی از تهران به فیروز آباد آمد و در زمستان سال 92 به خبرگزاری‌ها گفتند، که دیگر اجازه خاک سپاری نداده و با مدیران شهری و استانی در نشست های گوناگون به تفاهم رسیده ایم و از مردم نیز دل جویی کرده و زمینی جایگزین با کمک دیگر نهادها و اُرگان های مرتبط به آنان برای خاک سپاری مردگانشان خواهیم داد. اما با همه این سخنان، در تازه ترین بازدید میدانی ما، باز هم بیننده خاک سپاری مردگان هستیم!

پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران گفت: با وجود این مشکلات و پس از بازدید بازرسان یونسکو، ثبت جهانی آن، هرگز روی نمی‌دهد. همچنین کارشناسان و باستان شناسان معتقدند که اطراف این کاخ هنوز کاوش های باستان شناسی انجام نگرفته و با این کار لایه های باستان شناسانه آن نیز آسیب خواهد دید.از سویی دیگر، اگر از دیدگاه بهداشتی با ژرف نگری به این موضوع بنگریم، همه چیز برای ما آشکار خواهد شد.

آریا اظهار کرد: نکته قابل تامل دیگر پاسخ گو نبودن مدیران سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است.

این کنشگر میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه گفت: اطراف این یادمان ملی را زمین های کشاورزی و خانه های مردم فرا گرفته است و سازمان میراث فرهنگی با همکاری دیگر نهادها مانند فرمانداری، استانداری، شهرداری و ... باید این زمین ها و خانه ها را خریداری کرده و پیرامون آن را آزادسازی کنند و زمینی هم برای خاک سپاری مردگان مردم روستا به آنان بدهند تا مردم قانع شوند».

کاخ اردشیر بابکان زخم هایش روز به روز بیشتر و کهنه تر می‌شود، کاش زودتر چاره‌ای برای درمانش بیابیم.

این یادمان ملی که جلوه هنر و شاهکار معماری ایرانی است در 100 کیلومتری جنوب شرقی شیراز قرار دارد.

کاخ اردشیر بابکان در تاریخ 15 دی ماه 1310ه.ش با شماره 89 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

شهر باستانی بیشاپور

پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران می گوید: شهر باستانی بیشاپور و سنگ نگاره های بی مانند تنگ چوگان، هر روز با مشکلی جدید رو به رو می شوند. یک روز خاک سپاری مردگان در شهر بیشاپور و روزی دیگر پُتک تاراجگران بر اندام شاهنشاه ساسانی، فریاد او را بلند می‌کند و دیگر روز جاده آسفالته از جمله مشکلات این محوطه بزرگ تاریخی است انگار که پایانی ندارد! 

سیاوش آریا ادامه داد: شهر تاریخی بیشاپور یکی از سرآمدترین شهرهای ساسانی ایران است و اکنون گُل سنگ ها به جان کاخ های آن افتاده که با رشد و گسترش روز افزون آن، ترک و شکاف ها بیشتر می‌شوند.

وی بیان کرد: بیشاپور تنها شهر ساسانی ایران است که سند نام شهر و ساخت آن را بر روی دو ستون نوشته و تراشیده اند که با نام ستون های یادبود نام گذاری شده است. ترک و شکاف هایی که در گذشته بر روی این ستون و نوشته ها بوده، گسترش یافته و با سرد شدن هوا در فصل زمستان و دگرگونی های دما تهدیدی جدی برای آن ها محسوب می‌شود.

این کارشناسمیراث فرهنگی و گردشگری افزود: از سویی دیگر سازه‌های گچی سنگی تالار تشریفات که تنها نماد گردونه مهر یا همان چهارپیل یا چلیپا (صلیب) بر روی آن کنده کاری شده، بسیار آسیب دیده و در حال از میان رفتن است.

آریا بیان کرد: در تنگ چوگان نیز که 6 سنگ نگاره بسیار زیبا از روزگار ساسانی بر جای مانده است، گُل سنگ‌ها وضعیت ناگواری را برای نقش برجسته‌ها بوجود آورده‌اند.

وی ادامه داد: رسیدگی نکردن به این یادگارهای ارزشمند، باعث شده که پرندگان بر روی این نگارکندها لانه ساخته و جا خوش کنند! همچنین ماه‌ها است که به انگیزه مرمت، داربست‌های فلزی را بر روی نگارکند شاهپور ساسانی برافراشته و رها کرده‌اند که با گذشت زمان، داربست‌ها به این اثر تاریخی آسیب خواهد رساند.

پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران افزود: سَترون سازی ریشه گیاهان برای پیشگیری از رشد دوباره، بدین صورت که بودن گیاهان خودرو در آثار تاریخی با نفوذ عمقی به درون سنگ‌ها، ترک‌ها و سوراخ‌هایی را بوجود می‌آورند که این سوراخ‌ها باید با مواد مقاوم و پایدار که باعث انقباض و انبساط می‌شود پر شود.

آریا اظهار کرد: برخی کارشناسان می‌گویند: گلسنگ‌ها کم کم و به تدریج ایجاد می شوند و تمام آثار تاریخی باید هر روز رسیدگی، مرمت و سترون سازی شوند اما گسترش شهرنشینی و ساخت کارخانه آلاینده‌ها و مواد شیمیایی رشد گلسنگ‌ها و پوسیدگی آثار تاریخی را بیشتر می‌کند و بنابراین نیاز به پایش دارند.

کارشناسمیراث فرهنگی و گردشگری ادامه داد: لانه پرندگان بر آثار تاریخی شاید اکنون برای برخی جالب و زیبا به نظر برسد ولی همین لانه‌ها، سنگ نگاره‌ها و آثار را تهدید می‌کند چرا که فضولات پرندگان کم کم در سنگ تبدیل به خوره می‌شود و ویرانی‌هایی در آینده به بار می‌آورد.

آریا افزود: کارشناسان معتقدند،زدن داربست برای مرمت در مدت زمان طولانی موجب آسیب جدی به آثار تاریخی می‌شود. این مساله در روزهای بارندگی موجب ترکیب زِنگار لوله‌های داربست با آب باران به مایع خوره سنگ دگرگون شده و آسیب‌های جدی را در بر دارد. همچنین اتصال داربست‌ها به بدنه و سطح نگاره‌ها خود ساییدگی را بوجود می‌آورد.

اما گلسنگ از خطراتی است که نه تنها یادمان تاریخی بیشاپور که بسیاری از آثار تاریخی دیگر از جمله عظیم‌ترین بنای سنگی جهان تخت جمشید را مورد حمله قرار داده است و باید اقدامی جدی برای مقابله با آن صورت گیرد.

شهر تاریخی بیشاپور به سال 266 میلادی به دستور شاپور اول پادشاه ساسانی ساخته شده است.

کاخ ساسانی سروستان

در 9 کیلومتری جنوبی غربی شهر سروستان فارس بنایی تاریخی با نام کاخ ساسانی در میان دشتی وسیع و در مسیر روستای نظر آباد قرار دارد.

این بنای عظیم از سنگ و گچ ساخته شده و گنبدها، ایوانها، اتاقها و دهلیزهای متعددی دارد.

آخرین بررسی‌های باستان‌شناسی در مجموعه کاخ سروستان نشان داد، این مجموعه ساسانی در دوره اوج شکوه خود حدود 30 هکتار وسعت داشته به طوریکه مجموعه کاخ سروستان قدیمی ترین گنبد آجری کشور را در خود جای داده است.

اما آنچه امروز دوستداران میراث فرهنگی را نگران کرده نم زدگی این بنای باشکوه دوره ساسانی است.

کارشناسان اعتقاد دارند که باید هرچه سریعتر برای رطوبت زدایی از این بنای ارزشمند که قرار است به عنوان میراث جهانی نیز ثبت شود اقدامات لازم صورت گیرد.

مسئول فنی میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان فارس در خصوص نم زدگی کاخ ساسانی گفت: کاخ اردشیر ساسانی در دشت سروستان واقع شده و دارای اهمیت زیادی از جنبه های مختلف است.

سیامک بصیری افزود: با توجه به وضعیت زمین در این منطقه و به دلیل اینکه این کاخ در پایین ترین سطح دشت قرار گرفته همواره خطراتی آن را تهدید می کند.

وی افزود: به دلیل اینکه آب در پایین ترین نقطه از سطح دشت حرکت می کند این امر منجر شده که در دراز مدت نم و رطوبت به خود بنا نیز سرایت کند به طوریکه هم اکنون بخشی از آن دچار نم و رطوبت شده است.

مسئول فنی میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان فارس با تاکید بر اینکه نم و رطوبت مشکلاتی را برای بنا ایجاد کرده است، اظهار داشت: چندین کار‌شناس از تهران و شیراز برای رسیدگی به این مسئله به سروستان آمدند و قرار شد که برای خروج رطوبت، از کانال دفع نم یا دیگر شیوه‌های از بین بردن رطوبت استفاده کنند.

وی با اشاره به اینکه مشکل نم‌گرفتگی از زمستان سال 93 شدت گرفته است، افزود: یکی از راهکارهای اساسی برای رفع این نم و رطوبت ایجاد کانال در جداره خارجی کاخ ساسانی از 15 تا 20 متری است به گونه ای که با ایجاد این کانال فونداسیون را پایین تر برده تا عملا آب را از اطراف کاخ دور کنیم.

بصیری اظهار داشت: در این راستا با ایجاد کانال نسبت به عایق کاری و آجر کاری آن اقدام می شود تا عبور آب از اطراف کاخ منتفی می شود.

وی با تاکید بر اینکه برای تحقق این امر به اعتبار نیاز است، بیان کرد: تخصیص اعتبار برای ایجاد کانال در سال جاری در دستور کار است و به محض تخصیص اعتبار نسبت به ایجاد کانال اقدام خواهد شد.